eprintid: 20594
rev_number: 9
eprint_status: archive
userid: 2944
dir: disk0/00/02/05/94
datestamp: 2016-03-16 09:05:53
lastmod: 2016-03-16 09:12:22
status_changed: 2016-03-16 09:05:53
type: article
metadata_visibility: show
title: Cichy katastrofizm: Czesław Miłosz i Józef Czechowicz
language: other
abstract: Tekst stanowi próbę porównania poetyckiego języka Józefa Czechowicza i
Czesława Miłosza w kontekście katastrofizmu. Tych dwu poetów łączy
wykorzystanie tzw. cichego katastrofizmu. Są wyrazicielami emocji całej
polskiej społeczności okresu międzywojnia. Teksty te są ekspresyjne, wręcz
afektywne – jednak nie niedelikatne, co stanowi o fenomenie ich twórczości.
creators_name: Szwagrzyk, Aleksandra
ispublished: pub
subjects: Q1
full_text_status: public
date: 2015
date_type: published
publication: Українська полоністика
number: 12
publisher: Вид-во ЖДУ ім. І. Франка
pagerange: 65-71
refereed: TRUE
issn: 2220-4555
referencetext: 1 Tekst stanowi rozszerzoną – o porównanie z Czesławem Miłoszem i inne wątki teoretyczne
wersję artykułu Szeptem o katastrofie: "pieśń" Józefa Czechowicza, [w:] (Od)czytane. Wiersze
mniej znane – interpretacje, pod red. A. Szwagrzyk, Ł. Grajewskiego, J. Osińskiego, EpiLog,
Toruń 2015.
2 K. Wyka, Wspomnienie o katastrofizmie, [w:] idem, Rzecz wyobraźni, Państwowy Instytut
Wydawniczy, Warszawa 1959, s. 347.
3 Definicja M. Szpakowskiej, cyt. za.: S. Gawliński, Retoryka katastrofizmu w poezji drugiej
awangardy, [w:] Katastrofizm i awangarda, pod red. T. Bujnickiego i T. Kłaka, Wyd. Prace
Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Katowice 1979, s. 42.
4"Najogólniej można powiedzieć, że katastrofizm jest rodzajem historiozoficznej diagnozy
postawionej współczesności, a prowadzącej nieodmiennie do pesymistycznego wniosku. Ale
głosi on – co ważne – zagładę niektórych tylko wartości, a nie wartości w ogóle; unicestwienie
historycznie określonego społeczeństwa, a nie całej ludzkości.", A. Fiut, Czy tylko katastrofizm?
O przedwojennej poezji Czesława Miłosza, "Pamiętnik Literacki", 1978, z. 3, s. 95.
5 "Twórcą historiozofii, na bazie której ukonstytuował się katastrofizm eschatologiczny, jest
św. Augustyn (354-430). W De civitate Dei prezentuje on wizję dziejów jako ciągu zmagań
"państwa społeczeństwa ziemskiego", obrazującego doczesność, z "państwem bożym",
symbolizującym pełne ufności poddanie się człowieka Bogu, ucieleśnionemu w
chrześcijańskim Kościele.", L. Gawor, Katastrofizm w polskiej myśli społecznej i filozofii
1918-1939, Wyd. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 1999, s. 30.
6 Ibidem.
7 J. Kryszak, Katastrofizm ocalający. Z problematyki poezji tzw. "Drugiej Awangardy",
Wyd. Pomorze, Bydgoszcz 1985, s. 4.
8 "Poezja wyraża rzeczy niewyrażalne, niemożliwe do sformułowania i dlatego, siłą rzeczy,
musi przyjąć metodę stosowaną w naukach ścisłych. Jeżeli jakieś zjawisko nie poddaje się
sformułowaniu, zdefiniowaniu, tam w naukach ścisłych stosuje się po prostu opis zjawiska,
który jest niczym innym, jak niezupełną próbą definicji", J. Czechowicz, Treść i forma w
poezji, "Poezja", 1969, nr 9, s. 5.
9 M. Głowiński, Kunszt wieloznaczności, "Pamiętnik Literacki" LXI 1970, z. 3, s. 139.
10 "Liczy się tylko czyn – czyn oręża, czyn pióra, czyn dłuta. Katastrofizm, zasłanianie się
gorączkową epoką, po to, aby pisać te jednodniowe utwory (…) – to dowód nie tyle marszu z
"krokiem historii", ile słabości, rozprężenie. Najgroźniejsza zawierucha nie powstrzyma drzew
od wydawania owoców, zbóż od kwitnienia i narodów od rozwoju – chociażby wycięto wiele
drzew, zniszczono wiele pól i uśmiercono wiele milionów jednostek.", Cz Miłosz, Dystans
spojrzenia, "Zaczyn" 1939, nr 26, cyt. za: S. Bereś, Poezja w dzień końca świata (I),
"Miesięcznik Literacki", 1982, nr 9, s. 58.
11 A. Fiut, op. cit.., s. 81.
12 Ibidem, s. 87.
13"Najogólniej można powiedzieć, że katastrofizm jest rodzajem historiozoficznej diagnozy
postawionej współczesności, a prowadzącej nieodmiennie do pesymistycznego wniosku. Ale
głosi on – co ważne – zagładę niektórych tylko wartości, a nie wartości w ogóle; unicestwienie
historycznie określonego społeczeństwa, a nie całej ludzkości.", A. Fiut, op. cit., s. 95.
14 A. Fiut, op. cit., s. 98.
15"System aksjologiczny Miłosza jest […] systemem monistycznym. Istnieje tylko jeden rodzaj
wartości – uniwersalnych i wiecznych, opozycje zaś wskazują na ich degradację bądź
przeciwstawiają im antywartości. Poeta nie zakłada, jak katastrofiści, zastąpienia tych wartości
przez inne, lecz przywrócenie utraconej siły tym właśnie wartościom.", A. Fiut, op cit., s. 97.
16 J. Krzyżanowski, Liryka Czechowicza, [w:] tegoż, W kręgu wielkich realistów,
Wyd. Wydawnictwo Literackie, Kraków 1962, s. 318.
17 S. Gawliński, op. cit., s. 50.
18 "Trzy zimy były zaskoczeniem. Operowały ciemnymi symbolami, ale był to symbolizm
głębszy niż młodopolski, ciemniejszy niż Iwaszkiewiczowski i Leśmianowski, rozszerzony na
historiozofię, apokaliptyczny.", [w:] A. Zawada, Miłosz, Wyd. Wydawnictwo Dolnośląskie,
Wrocław 1996, s. 61.
19 "Wielkie ciśnienia, konflikty energii semantycznych, kontrasty emocjonalne są głównymi
czynnikami formotwórczymi Pieśni. Z jednej strony zrytmizowanie wypowiedzi, wiersz
zbliżający się do wzorca sylabotonicznego, precyzyjna kompozycja sekwencji obrazowych, a z
drugiej – ledwie opanowywany wylew różnorodnie nacechowanych uczuć.", K. Dybciak, Pieśń,
[w:] Cz. Miłosz, Trzy zimy & Głosy o wierszach, pod red. R. Gorczyńskiej, P. Kłoczowskiego,
Wyd. Aneks, Londyn 1987, s. 66.
20"Silne źródło metafizyczne dostrzegam nie w nieufności Anny wobec uroków ziemi, ale w
rytmie obrazów ludzkiego życia, pełnych światła i radości; zwłaszcza ostatnie obrazy ukazujące
idealną krainę, gdzie nie istnieją […] sprzeczności.", K. Dybciak, op. cit., s. 69.
21 K. Dybciak, Poezja mitu katastroficznego, "Twórczość", 1974, nr 3, s. 80.
22 Cz. Miłosz, Pieśń, [w:] idem, Trzy zimy & Głosy o wierszach, s. 11.
23 J. Czechowicz, pieśń, [w:] idem, Wybór poezji, opr. T. Kłak, Wyd. Zakład Narodowy im.
Ossolińskich, Wrocław 1970, s. 46.
24 Manifest Czechowicza do pisma "Zmowa": "Poezja jest sztuką pośrednią, bowiem tłumaczy
wzruszenie twórcy na system słów, zdań i pojęć, stanowiących całość autonomiczną w relacji
do impulsu, który je stworzył", [w:] W. Mrozowski, Cyganeria, Wyd. Wydawnictwo Lubelskie,
Lublin 1963, s. 99.
25 T. Kłak, Wstęp, [w:] J. Czechowicz, Wybór poezji, Wyd. Zakład Narodowy
im. Ossolińskich, Wrocław 1970, s. LXVII.
26 Ibidem, s. LVII.
27"Nurt przeczuć katastroficznych, który przeciekał przez poezję naszą ostatnich lat przed
wybuchem wojny, płynął również w lirykach Czechowicza. Opanowany w niej był i ściszony
dumną swobodą samodzielności, niechęci do wcielania w poezję nieprzetworzonego kruszcu
przeżyć.", [w:] K. Wyka, op. cit., s. 39.
citation:   Szwagrzyk, Aleksandra  (2015) Cichy katastrofizm: Czesław Miłosz i Józef Czechowicz.  Українська полоністика (12).  с. 65-71.  ISSN 2220-4555     
document_url: http://eprints.zu.edu.ua/20594/1/10.pdf