eprintid: 25990
rev_number: 10
eprint_status: archive
userid: 2944
dir: disk0/00/02/59/90
datestamp: 2017-12-16 21:05:36
lastmod: 2017-12-16 21:15:13
status_changed: 2017-12-16 21:05:36
type: article
metadata_visibility: show
title: "Sacrum, przemoc, rytuał – ''poetyka dionizyjska'' w ''Jaskini filozofów'' Zbigniewa Herberta
language: other
abstract: Artykuł jest hermeneutyczną próbą eksplikacji dramatu ''Jaskinia filozofów'', w którym obecne są rozliczne paralele intertekstualnie wiążące go z grecką kulturą, filozofią, religią i tragedią (na przykład ''Bachantkami'' Eurypidesa). ''Jaskinia filozofów'' to pierwszy dramat Herberta, który doczekał się już bardzo wielu komentarzy. Tytułem nawiązuje do alegorii jaskini z siódmej księgi Politei Platona. ''Jaskini filozofów'' (podobnie jak całej twórczości Herberta) patronuje dwóch ''myślicieli dramatycznych''. Wymieniony w liście Herberta do Jerzego Zawieyskiego Søren Kierkegaard i pojawiający się w korespondencji z Henrykiem Elzenbergiem Friedrich Nietzsche. W swojej sztuce Herbert dokonuje reinterpretacji postaci Sokratesa, która nabiera prawdziwie tragicznego charakteru, wpisując się tym samym w szereg Sokratejskich konterfektów nowożytnej europejskiej tradycji filozoficznej. Głównym przeciwnikiem Sokratesa jest Dionizos, w konfrontacji z którym Sokrates zdobywa prawdziwą wiedzę o sobie samym. Dokonująca się w mrokach celi metaforyczna katabasis, nekyia to rytuał przejścia (rites de passage), który umożliwia Sokratesowi reintegrację na głębszym poziomie oraz pozwala mu dotknąć prawdy o życiu, osiągnąć samopoznanie, powrócić do ojczyzny swojskości i dojrzeć najgłębsze konsekwencje swoich czynów. Dionizyjski logos tym się różni od logosu Sokratejskiego, że nie stara się harmonizować bądź rozwiązywać sprzeczności, ale odsłonić w jednostce i świecie koegzystencję podstawowych przeciwieństw. Dopuszcza do głosu to, co było stłumione, i zdeprecjonowane jako niegodne, bezwartościowe, nielogiczne. Filozof jest zmuszony do stopniowej, weryfikacji swojego oglądu rzeczywistości oraz otworzenia się na wypieraną, czy raczej niedocenioną dotąd przez niego, dziedzinę sacrum, czyli tego, co Rudolf Otto nazwie mianem misterium tremendum et fascinosum
keywords: Herbert, antyk, Jaskinia filozofów, Sokrates, Bachantki, Eurypides, Dionizos, Apollo.
creators_name: Jurkowski, Jakub
creators_id: jakubandrzejjurkowski@gmail.com
ispublished: pub
subjects: P1
full_text_status: public
date: 2017
date_type: published
publication: Вісник Житомирського державного університету імені Івана Франка
number: 2 (86)
publisher: Вид-во ЖДУ ім. І.Франка
pagerange: 5-16
refereed: TRUE
issn: 2076-6173
referencetext: LITERATURA PODMIOTOWA
1.
Herbert Z. Dramaty / Z. Herbert ; red. J. Kopciński i G. Wroniewicz. – Warszawa, 2008.
2.
Herbert Z. Korespondencja / Z. Herbert, H. Elzenberg ; red. B. Toruńczyk. – Warszawa, 2002.
3.
Herbert Z. Korespondencja 1949-1967 / Z. Herbert, J. Zawieyski ; red. P. Kądziela. – Warszawa, 2002.
LITERATURA PRZEDMIOTOWA
1.
Appleton R. Euripides the Idealist / R. Appleton. – London, 1927.
2.
Arrowsmith W. The Complete Greek Tragedies: Euripides V / W. Arrowsmith. – Chicago, 1959.
3.
Bielik-Robson A. ''Na pustyni''. Kryptoteologie późnej nowoczesności / A. Bielik-Robson, Kraków, 2008.
4.
Bielik-Robson A. Powrót mesjańskiej obietnicy (maszynopis) / A. Bielik-Robson.
5.
Burkert W. Greek Religion / W. Burkert. – Cambridge, Mass., 1985.
6.
Dąmbska I. O funkcjach semiotycznych milczenia / I. Dąmbska // Eadem, Znaki i myśli. Wybór pism z semiotyki teorii nauki i historii filozofii. – Warszawa-Poznań-Toruń, 1975.
7.
Dodds E. R. The Ancient Concept of Progress and other Essays on Greek Literature and Relief / E. R. Dodds. – Oxford, 1974.
8.
Dodds E. R. Grecy i irracjonalność / E. R. Dodds. – Bydgoszcz, 2002.
9.
Franaszek A. Ciemne źródło (o twórczości Zbigniewa Herberta) / A. Franaszek. – Londyn, 1998.
10.
Gadacz T. Historia filozofii XX wieku. Nurty / T. Gadacz. – T. 1. – Kraków, 2009.
11.
Girard R. Kozioł ofiarny / R. Girard. – Łódź, 1987.
12.
Girard R. Sacrum i przemoc / R. Girard. – T. 1. – Poznań, 1993.
13.
Hadot P. Filozofia jako ćwiczenie duchowe / P. Hadot. – Warszawa, 2003.
14.
Horkheimer M. Dialektyka oświecenia / M. Horkheimer, Th. W. Adorno. – Warszawa, 1994.
15.
Jaeger W. Teologia wczesnych filozofów greckich / W. Jaeger ; przeł. Jerzy Wocial. – Kraków, 2007.
16.
Kierkegaard S. O pojęciu ironii z nieustającym odniesieniem do Sokratesa / S. Kierkegaard. – Warszawa, 1999.
17.
Kitto H. D. F. Tragedia grecka. Studium literackie / H. D. F. Kitto. – Kraków, 2003.
18.
Kopania J. Herbertowski Sokrates, czyli filozofia podejrzeń / J. Kopania // Herbert i znaki czasu ; red. E. Feliksiak, M. Leś, E. Sidoruk. – T. 1. – Białystok, 2001.
19.
Kopciński J. Nasłuchiwanie. Sztuki na głosy Zbigniewa Herberta / J. Kopciński. – Warszawa, 2008.
20.
Kott J. Bachantki albo zjadanie boga / J. Kott // Zjadanie bogów. Szkice o tragedii greckiej. – Kraków, 1986.
21.
Murray G. Euripides and His Age / G. Murray. – London, 1955.
22.
Nietzsche F. Narodziny tragedii czyli Hellenizm i pesymizm / F. Nietzsche, tłum. L. Staff. – Warszawa, 1907.
23.
Nietzsche F. Pisma pozostałe 1862-1875 / F. Nietzsche, tlum. B. Baran. – Kraków, 1993.
24.
Piwińska M. Zbigniew Herbert i jego dramaty / M. Piwińska // Poznawanie Herberta, red. A. Franaszek. – Kraków, 1998.
25.
Seidensticker B. Sacrificial Ritual in the Bacchae / B. Seidensticker // G. W. Bowersock, W. Burkert, M.C.J. Putnam, Hellenic studies presented to Bernard M.W. Knox on the Ocassion of his 65th birthday. – Berlin, 1979.
26.
Sieradzan J. Szaleństwo w religiach świata / J. Sieradzan. – Kraków, 2007.
27.
Vernant J. P. Myth and Tragedy in Ancient Greece / J. P. Vernant, P. Vidal-Naquet. – New York, 1990.
28.
Verrall A. W. Euripides the Rationalist: A Study in the History of Art and Religion / Verrall A. W. – Cambridge, 1895.
29.
Versnel H. S. Ter Unus. Isis, Dionysos, Hermes. Three Studies in Henotheism / H. S. Versnel. – Leiden, 1990.
30.
Wolicka E. Mimetyka i mitologia Platona. U początków hermeneutyki filozoficznej / E. Wolicka. – Lublin, 1994.
citation:   Jurkowski, Jakub  (2017) "Sacrum, przemoc, rytuał – ''poetyka dionizyjska'' w ''Jaskini filozofów'' Zbigniewa Herberta.  Вісник Житомирського державного університету імені Івана Франка (2 (86)).  с. 5-16.  ISSN 2076-6173     
document_url: http://eprints.zu.edu.ua/25990/1/3.pdf